Ustawowy zakaz unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych poza województwem, na którym zostały wytworzone ma szczególne znaczenie dla zagrożeń, jakie mogą zaistnieć dla środowiska przy przemieszczaniu ich na dalekie odległości.
Powszechna jest świadomość jakim ładunkiem zanieczyszczeń wirusowych i bakteriologicznych obciążone są odpady o tym charakterze. Tymczasem praktyka pokazuje, że respektowanie zakazu unieszkodliwiania odpadów poza województwem, gdzie w danym województwie znajdują się instalacje do unieszkodliwiania w procedurach przetargowych rozstrzygających o postępowaniu z tymi odpadami, pozostawia wiele do życzenia
Zasada bliskości
Zakaz ten, wyrażony jako „zasada bliskości” sformułowano w art. 20 ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach jest kluczem do prawidłowej gospodarki odpadami w szpitalach i jednostkach służby zdrowia, o którym ustawodawca doskonale wiedział tworząc takie prawo. Zatem chcąc być w zgodzie z tym przepisem wytwórcy odpadów medycznych mają następujące drogi postępowania.
W pierwszej kolejności odpady medyczne powinny być unieszkodliwione na terenie województwa, na którym zostały wytworzone, a gdy to nie jest możliwe z punktu widzenia możliwości technicznych danej instalacji lub w przypadku braku instalacji do unieszkodliwiania tych odpadów na obszarze danego województwa, to dopuszcza się przekazanie odpadów do instalacji płożonej najbliżej miejsca wytworzenia spełniającej najlepszą dostępną technikę lub technologię.
Rozmieszczenie instalacji do termicznej obróbki przedmiotowych odpadów, z niewielkimi wyjątkami, jest na tyle równomierne, aby wytwórca mógł sprostać temu wymogowi prawnemu i korzystać z najlepszego dla swojej sytuacji wariantu. Niewątpliwie, rygorystyczne podejście do stosowania kryteriów wyboru według „zasady bliskości” to korzyści, których nie da się zmierzyć na papierze. To bezpieczeństwo środowiskowe i zdrowotne naszego społeczeństwa.
Kryteria środowiskowe w zamówieniach publicznych
Wyniki przeprowadzonych postępowań przetargowych jasno pokazują, że niejednokrotnie Zamawiający (tutaj: głównie szpitale i duże placówki lecznicze) uchylają się od stosowania kryteriów środowiskowych w zamówieniach publicznych na usługi transportu i unieszkodliwiania odpadów medycznych.
Jak wskazuje Alicja Nadarzyńska z Port Service Sp. z o.o., zamówienia publiczne, których przedmiotem jest właśnie transport i unieszkodliwienia odpadów medycznych, a zatem ochrona środowiska przed odpadami oraz ochrona ludzi przez zagrożeniami epidemicznymi, jest szczególnie istotna w kontekście konieczności podejmowania wszelkich możliwych działań na rzecz ochrony środowiska i życia ludzkiego. – Zatem podmiotom leczniczym, zapraszającym do współpracy firmy, powinno szczególnie zależeć właśnie na kreowaniu modelu działalności opartego na najwyższych standardach środowiskowych – przekonuje Alicja Nadarzyńska.
Niestety zapisy ustawy Prawo zamówień publicznych odnoszące się do tych środowiskowych kryteriów mają charakter fakultatywny i dlatego w zasadzie są one pomijane w zamówieniach.
Chodzi w szczególności o zapis art. 17 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo zamówień publicznych, zgodnie z którym Zamawiający udziela zamówienia w sposób zapewniający uzyskanie najlepszych efektów zamówienia, w tym efektów społecznych, środowiskowych oraz gospodarczych, o ile którykolwiek z tych efektów jest możliwy do uzyskania w danym zamówieniu, w stosunku do poniesionych nakładów.
Jego dopełnieniem jest zaś art. 116 ust. 1 zd. 2, stanowiący dla Zamawiającego narzędzie (ale fakultatywne) do wykonania obowiązku określonego w art. 17 – „W szczególności zamawiający może wymagać, aby wykonawcy spełniali wymagania odpowiednich norm zarządzania jakością, w tym w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych, oraz systemów lub norm zarządzania środowiskowego, wskazanych przez zamawiającego w ogłoszeniu o zamówieniu lub w dokumentach zamówienia”.
Wyżej przytoczone przepisy nie zwalniają zarówno podmiotów organizujących przetargi jak i Krajowej Izby Odwoławczej ze stosowania się do art. 20 ustawy o odpadach, erga omnes przepisu bezwzględnie obowiązującego. Zatem, naruszeniem rzeczonego przepisu jest przypisywanie w warunkach przetargowych dowolnych % wag (punktów) za realizację tej zasady i uznawanie tego naruszenia w orzeczeniach KIO za dozwolone.
Skutkiem powyższej praktyki szeroko otwiera się „drzwi” do ignorowania zasady bliskości i zgody na przewożenie odpadów niebezpiecznych w celu ich unieszkodliwienia z miejsca wytworzenia na przeciwległe krańce Polski. Poza negatywnym oddziaływaniem na środowisko, w ten sposób tworzy się lukę prawną, z której powszechnie korzystają nieuczciwi przewoźnicy i środowiskowi przestępcy.
Systemy zarządzania środowiskowego – poza obszarem zainteresowania?
Jak wskazuje Alicja Nadarzyńska, wielką szkodą dla funkcjonowania systemu gospodarki odpadami jest fakt, że Zamawiający bardzo często nie stawiają wymogów legitymowania się przez Wykonawcę z wdrożenia systemów lub norm zarządzania środowiskowego. A przecież do takich działań zachęca ustawa o odpadach, która stanowi swoiste ramy i podstawy wykonywania wszelkich działań w obszarze gospodarowania odpadami
– Załącznik nr 5 do ww. ustawy wskazuje przykłady środków, jakie należy stosować w celu ochrony środowiska. Warte przytoczenia są w szczególności: punkt 10, który wskazuje na promocję wiarygodnych systemów zarządzania środowiskiem, w tym EMAS i ISO 14001 oraz punkt 15, który rekomenduje w kontekście zamówień publicznych i zaopatrzenia przedsiębiorstw, włączanie kryteriów związanych z ochroną środowiska i zapobieganiem powstawaniu odpadów do zaproszeń do składania ofert i kontraktów, zgodnie z Podręcznikiem na temat ekologicznych zamówień publicznych, opublikowanym przez Komisję Europejską 29 października 2004 r. – wymienia Alicja Nadarzyńska.
Powyższe regulacje ustawowe stanowią wypełnienie obowiązku zapisanego w art. 74 ust. 1 Konstytucji RP „Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom” i odnoszą się przede wszystkim do podmiotów realizujących zadania publiczne tutaj ochrona zdrowia publicznego, których rolą jest wspieranie polityki państwa w zakresie ochrony środowiska. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2028 (nr ID279 w wykazie prac programowych Rady Ministrów), wskazuje na sposoby wypełniania założeń, o których mowa załączniku nr 5 do ustawy o odpadach, poprzez właśnie zamówienia publiczne. Jednym z działań jest włączenie kryteriów środowiskowych do zamówień publicznych.
Możliwe konsekwencje zaniedbań
Biorąc pod uwagę zapisy przywołanych regulacji, w tym zapisy Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2028, w pełni zasadne jest pytanie: dlaczego w zamówieniach publicznych nie są one respektowane przez Zamawiających? Czy naprawdę cena usługi powinna być bezwzględnie najważniejszym i decydującym kryterium wybory Wykonawcy usługi odbioru i transportu odpadów niebezpiecznych?
– Skutki takich zaniechań mogą być nieodwracalne a z naszego doświadczenia wynika, że taki sposób postępowania niejednokrotnie promuje firmy, które nie nadążają za postępem, nie analizują swoich działań i właściwie ich nie kontrolują – konkluduje Alicja Nadarzyńska.